ΤΑ
ΟΝΕΙΡΑ ΜΑΣ ΚΡΑΤΑΝΕ ΞΥΠΝΙΟΥΣ

Σάββατο 12 Δεκεμβρίου 2020

Άρθρο της Δέσποινας Παπαστάθη για τη Νέα Πράξη Θαυμάτων

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό "ο Αναγνώστης" το Δεκέμβριο 2020:

Ταξιδεύοντας έξω απ’ το κενό μας: Αλέξη Δάρα, Νέα πράξη θαυμάτων (της Δέσποινας Παπαστάθη)


Photo by Atharva Tulsi on Unsplash
της Δέσποινας Παπαστάθη  

Η ποιητική συλλογή του Αλέξη Δάρα Νέα πράξη θαυμάτων, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις 24γράμματα, στις 21 Μαρτίου 2020, μέρα σημαδιακή μιας και η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης συμπίπτει με την αρχή της άνοιξης, γεγονός που υποδηλώνει πως «και μόνο ότι η ποίηση υπάρχει, σημαίνει πάντα περισσότερο φως και λιγότερο σκοτάδι, ανεξάρτητα από το πόσο φωτεινοί ή σκοτεινοί μπορεί να είναι οι ποιητές ετούτης ή και της άλλης εποχής».[1] Είναι η τρίτη συλλογή του ποιητή.

Έχουν προηγηθεί η συλλογή με τίτλο Μύρισε πως ακούγεται το φως, εκδ. Αστάρτη, 1999 και η συλλογή ή, εκδ. Ίδμων, 2007. Τα 46 ποιήματα της Νέας πράξης θαυμάτων μοιράζονται σε τρεις ενότητες που αλληλοσυμπληρώνουν τον ποιητικό μύθο που μας διηγούνται: Ι. Πείραμα μέσα στο πείραμα, ΙΙ. Στις αμμουδιές του χρόνου, ΙΙΙ. Τα καθέκαστα. Το ταξίδι της ανάγνωσης ξεκινά με προλογικό σημείωμα το οποίο υπογράφει η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. 

«Στην ποίηση υπάρχει ένα κρυφό στοιχείο που μας κερδίζει και που σπάνια το συνειδητοποιούμε: είναι η συνύπαρξη και τελικά η συνεργασία δύο ψυχολογικών, λογοτεχνικών, φιλοσοφικών χώρων, που δεν φανταζόμαστε ποτέ ότι θα έχουν σχέση μεταξύ τους», γράφει η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ στον πρόλογο της συλλογής για να οδηγηθεί εξ αρχής στη διαπίστωση πως «στην ποίηση του Αλέξη Δάρα το στοιχείο αυτό είναι έντονα υπαρκτό […]. Είναι η συνύπαρξη ενός βαθειά ουσιαστικού ποιητικού μεταφορικού λόγου και η έκφραση ανθρώπινης καθημερινότητας με τις πιο ουσιαστικές ελλείψεις».[2] Από το πρώτο κιόλας ποίημα της συλλογής με τίτλο «Αστάθμητος παράγοντας» ξετυλίγεται μαχητικά η ρομαντική αλλά και ρητορική αμφισβήτηση και αντίθεσή του υποκειμένου της ποιητικής αφήγησης προς κάθε υποχώρηση και συμβιβασμό του σύγχρονου Ανθρώπου. Γράφει ο Δάρας:

[…] Δεν είμαι στρατευμένος

είμαι αντάρτης,

δε μ’ έχει μέσα κανένας χάρτης

[…] Είμαι εγώ ο αστάθμητος παράγοντας

η ασυσχέτιστη άγνωστη μεταβλητή

διαταρακτικός όρος

ο ακατάληπτος άρρητος λόγος,

είμαι το σφάλμα στη στατιστική.

[…] Δεν πιάνομαι, δε βρίσκομαι

δε χάνομαι.

Γιατί είμαι πάντα αλλού

αλλού

αλλού από ’κει που με ψάχνεις».[3]

Το ποιητικό υποκείμενο σε α΄ ενικό πρόσωπο καταθέτει το credo του για τη σχέση και τη θέση του μέσα στην περιρρέουσα πραγματικότητα. Είναι ο «αντάρτης», ο «αστάθμητος παράγοντας», το «σφάλμα στη στατιστική» που του επιτρέπουν τη διαφοροποίηση και τη ρήξη με μια κοινωνία που βυθίζεται στα στερεότυπα, τον φόβο, τον φθόνο. Ο «ακατάληπτος άρρητος λόγος» ταυτίζεται με τον λόγο του ποιητή, ο οποίος αμφισβητεί τα παραδεδομένα μένοντας πιστός στις αξίες και τα ιδανικά του, στον πόθο του για μια «ελεύθερη, αληθινή ζωή». Άλλωστε, όπως δηλώνει στο ποίημα με τίτλο «Είναι ώρα»,

«Μια φορτική ζωή, μια ξένη

δε μου αξίζει ούτε μου πάει

ο κόμπος έσπασε το χτένι

η ιστορία τώρα αρχίζει».[4]

Στα ποιήματα της συλλογής υπάρχει συνειδητά αυξημένο το κοινωνικό περιεχόμενο το οποίο εμφατικά προβάλλεται προς τα έξω, συχνά μέσω μιας λεπτής ειρωνείας που ενισχύει την ένταση στη φωνή του ποιητή και η οποία αισθητοποιείται με τον ρυθμικό βηματισμό που επιτυγχάνεται με τη συχνή χρήση της ομοιοκαταληξίας. Η ένταση, ωστόσο, χαμηλώνει συγκινημένα αναδεικνύοντας την εσωτερίκευση της αγωνίας που προκαλεί ο εγκλεισμός σε έναν κόσμο, όπου, όπως διαβάζουμε στο ποίημα με τίτλο «Μπες στο κλουβί»:

«Έξω αμέτρητες φορές

το δρόμο σου θα χάνεις

θα σέρνεσαι στις αγορές

τιμές, στολές, πληγές θ’ αλλάζεις

θα ψάχνεις πάντα μιαν επιστροφή

κι όλο σφαλιάρες, ενοχές, ματαιώσεις

ασ’ τις δηλώσεις

και μπες στο κλουβί».[5]

Ο ποιητικός ήρωας έχει εγκλωβιστεί στη ζωή που του έδωσαν να ζήσει, παραφράζοντας τον Σεφέρη, σε ένα μέλλον δανεικό, εκτίοντας την «προπατορική ποινή», σε έναν κόσμο όπου «καθένας χαλασμένος / κι ο κόσμος πιο πολύ», όπως διαβάζουμε στο ποίημα με τίτλο «Το προπατορικό χρέος».[6]

Ο κοινωνικός προβληματισμός, ο συνεχής διάλογος του ποιητή με τον γύρω χωροχρόνο μετουσιώνεται σε επίμονη υπαρξιακή αναζήτηση, προβάλλοντας τον εγκλωβισμό μας σε μια ανοίκεια πραγματικότητα, αφού

«Ο κόσμος προχωρά, δε σας χρειάζεται.

Ο κόσμος βουλιάζει στην ανυπαρξία

δε χρειάζεται τους επικήδειούς σας

μπορεί να πεθάνει μόνος

έτσι κι αλλιώς από μοναξιά πεθαίνει,

δεν υπάρχει πια κάτι να προβλέψετε».[7]

Ο ποιητής προτείνει την αυτοσυνειδησία ως την απαραίτητη προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης, ώστε να συνειδητοποιήσει ο καθένας πως

«αυτό που σε αποτελεί είναι

η απόφασή σου».[8]

Το θέμα του εγκλεισμού του υποκειμένου στο άξενο παρόν συνυφαίνεται με το αντίθετό του, την απελευθέρωση της ανθρώπινης συνείδησης μέσω της επαφής με το φυσικό περιβάλλον. Το ποιητικό υποκείμενο επιδιώκει να προσδιορίσει τον εαυτό του σε συνάρτηση με τη φύση και τις διαφορετικές εκφάνσεις της, τη γη, τον ουρανό, τη θάλασσα. Γράφει ο Δάρας στο ποίημα με τίτλο «Θάλασσα»:

«Κύματα που ξεφυσούν

γαλανά χελιδονίσματα

μιας νηνεμίας αλαργινής

στο απέραντο απλωμένη.

Στην άπλα του γιαλού

στην αύρα τ’ ουρανού

βουλιάζει η θάλασσα η λαξεύτρα».

Στη φύση ανήκει η διάρκεια, η δυνατότητα επιστροφής σε μια αρχή. Γι’ αυτόν τον λόγο η καταστροφή της εξαιτίας της ανθρώπινης ανευθυνότητας και του τυχοδιωκτισμού ενισχύει εμφατικά την κοινωνική ρητορική του ποιητή που βρίσκει διέξοδο μέσα από την προσωποποίηση της πάσχουσας φύσης. Διαβάζουμε στο ποίημα με τίτλο «Καϊάφας», το οποίο ο Δάρας γράφει παρακινημένος από την ανθρώπινη και φυσική τραγωδία του 2007, διατηρώντας την, έτσι, ζωντανή στη μνήμη μας:

«Τα κρινάκια δε φωνάζουν πια

οι πεταλούδες δεν οργώνουν τον αέρα

δε σπέρνουν μουσικές τα αγριοπούλια.

Όλα θερίστηκαν, κλαδιά, κισσοί, αύρες κορμιών

που αλώνιζαν με κυνηγητά και γέλια

γύρω από δέντρα χορευτές

αφρός, αμμουδιά, θυμάρι, πεύκα, χάδι.

[…] Τσουρουφλισμένα κελαηδήματα

όνειρα πυρπολημένα

τα μονοπάτια μαύρα

η θάλασσα απανθρακωμένη

καπνός θανάτου

σε μυαλά καμμένα

η μέρα τέφρα

και το φως στάχτη κι αυτό».[9]

Το ποίημα αυτό είναι ένα από τα τρία ποιήματα της συλλογής που έχει μετα-ποιηθεί σε βιντεοποίημα. Ο όρος «βιντεοποίημα» ως αποτέλεσμα της σύνθεσης της λατινικής λέξης video (=βλέπω) και της ελληνικής ποίηση συνιστά τον καλύτερο συνδυασμό δύο παραδόσεων: της γραφής και της τεχνολογικής καινοτομίας. Στο βιντεοποίημα «Καϊάφας» οι ομιλούμενες λέξεις που συνοδεύονται από εικόνα και ήχο-μουσική αντικαθιστούν τους τυπωμένους στίχους, ενώ η κύρια λειτουργία της μετα-ποίησης αυτής είναι η ανάδειξη της πορείας της σκέψης του ποιητή στην λεκτική, οπτική, ακουστική απόδοση των γεγονότων. Η οπτικοποίηση του λόγου οδηγεί σε μια νέα μορφή της ποιητικής εμπειρίας κύριο συστατικό της οποίας είναι ο ρυθμός, τόσο εξωτερικός ως αποτέλεσμα του συνδυασμού ήχου-εικόνας-λόγου, όσο και εσωτερικός ως αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων μοτίβων, οπτικών ή/και ακουστικών. Ο πόνος του ανθρώπου και ο πόνος της φύσης αλληλοσυμπληρώνονται τόσο στο ποιητικό κείμενο, όσο και στον οπτικοποιημένο λόγο. Η εικόνα και ο ήχος, η μουσική και η απαγγελία, είναι φορείς σημασίας και νοηματοδοτούν δημιουργικά τις τυπωμένες στο χαρτί λέξεις.

Στην ποιητική συλλογή του Αλέξη Δάρα Νέα πράξη θαυμάτων ακόμα και η τυπογραφική απόδοση των ποιημάτων -κάποια στοιχίζονται στη μέση της σελίδας, κάποια δεξιά- συμπληρώνει δημιουργικά τον δρόμο που ανοίγει ο ποιητής για το «ταξίδι έξω απ’ το κενό μας», ένα ταξίδι που θα πραγματοποιήσουμε με το μυαλό και την καρδιά μας μέσα από τους στίχους των ποιημάτων, μιας και

«Το διάλυμα των λόγων μας

στη λάβρα των άκρατων πόθων

είναι η νέα πράξη θαυμάτων».[10]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

 Το κείμενο είναι επεξεργασμένη μορφή της ομιλίας στην παρουσίαση του βιβλίου του Αλέξη Δάρα στις 28/09/2020 στην αίθουσα Πολιτιστικός Πολυχώρος «Δ. Χατζής» στα Ιωάννινα. Η εκδήλωση τέθηκε υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Ηπείρου και της Περιφερειακής Δ/νσης Α/βθμιας και Β/θμιας Εκπ/σης Ηπείρου.

[1] Λύντια Στεφάνου, «21η Μαρτίου: Η ημέρα της ποίησης», στον τόμο: Λύντια Στεφάνου, Κριτικές Μελέτες και Σημειώματα, εισ.-επιμ.: Ξένη Σκαρτσή, Σοκόλης, Αθήνα 2019, σ. 25.

[2] Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. «Πρόλογος», στο: Αλέξης Δάρας, Νέα πράξη θαυμάτων, 24γράμματα, Αθήνα 2020, σ. 7.

[3] Αλέξης Δάρας, Νέα πράξη θαυμάτων, 24γράμματα, Αθήνα 2020, σ. 11-13.

[4] Άλέξης Δάρας, ό.π., σ. 30.

[5] Άλέξης Δάρας, ό.π., σ. 19.

[6] Άλέξης Δάρας, ό.π., σ. 21-22.

[7] Άλέξης Δάρας, ό.π., σ. 36.

[8] Άλέξης Δάρας, ό.π., σ. 38.

[9] Αλέξης, Δάρας, ό.π., σ. 24.

[10] Αλέξης, Δάρας, ό.π., σ. 61.

https://www.oanagnostis.gr/taxideyontas-exo-ap-to-keno-mas-alexi-dara-nea-praxi-thaymaton-tis-despoinas-papastathi/ 

Δεν υπάρχουν σχόλια: